Dev vani sanskrit class 7 chapter 3 | बकस्य प्रतिकारः
Dev vani sanskrit class 7 chapter 3 | बकस्य प्रतिकारः devani sanskrit solutions class 7 chapter 3 questions and answer vidyamandir school class 7 sanskrit solutions chapter 3
Dev vani sanskrit class 7 chapter 3 | बकस्य प्रतिकारः
हिन्दी अनुवाद-
संस्कृत में – एकस्मिन् वने शृगालः बकः च निवसतः स्म । तयोः मित्रता आसीत् । एकदा प्रातः शृगालः बकम् अवदत्-“मित्र! श्वः त्वं मया सह भोजनं कुरु । ” शृगालस्य निमन्त्रणेन बकः प्रसन्नः अभवत्।
हिंदी में – एक जंगल में एक लोमड़ी और एक बगुला रहते थे। वे मित्र थे। एक सुबह लोमड़ी ने बगुला से कहा, “मित्र! तुम कल मेरे साथ खाना खाओगे। “लोमड़ी के निमंत्रण से बगुला प्रसन्न हुई।
संस्कृत में –अग्रिमदिने सः भोजनाय शृगालस्य निवासं गच्छति । कुटिलस्वभावः शृगालः स्थाल्यां बकाय क्षीरोदनं यच्छति बकं वदति च “मित्र! अस्मिन् पात्रे आवाम् अधुना सहैव खादावः।” भोजनकाले बकस्य चञ्चुः स्थालीतः भोजनग्रहणे समर्था न भवति। अतः बकः केवलं क्षीरोदनं पश्यति । शृगालः तु सर्वं क्षीरोदनम् अभक्षयत्।
हिंदी में – अगले दिन वह लोमड़ी के घर खाना खाने जाता है टेढ़ी लोमड़ी एक बर्तन में बगुला को दूध देती है और बगुला से कहती है, “मित्र! आओ, अब हम सब मिलकर इस कटोरे में भोजन करें।” खाते समय बगुला की चोंच थाली से भोजन ग्रहण नहीं कर पाती है। लोमड़ी ने इसे खा लिया।
संस्कृत में –शृगालेन वञ्चितः बकः अचिन्तयत् “यथा अनेन मया सह व्यवहारः कृतः तथा अहम् अपि तेन सह व्यवहरिष्यामि।” एवं चिन्तयित्वा सः शृगालम् अवदत् “मित्र! त्वम् अपि श्वः सायं मया सह भोजनं करिष्यसि’। बकस्य निमन्त्रणेन शृगालः प्रसन्नः अभवत्।
हिंदी में – लोमड़ी द्वारा धोखा दिए जाने पर, बगुला ने सोचा, “मैं उसके साथ वैसा ही व्यवहार करूँगी जैसा उसने मेरे साथ किया। ऐसा सोचकर उसने लोमड़ी से कहा, ‘मित्र! तुम भी कल शाम को मेरे साथ भोजन करना।’ बगुला का निमंत्रण पाकर लोमड़ी प्रसन्न हो गई।
संस्कृत में – यदा शृगालः सायं बकस्य निवासं भोजनाय गच्छति, तदा बकः सङ्कीर्णमुखे कलशे क्षीरोदनं यच्छति शृगालं च वदति – “मित्र! आवाम् अस्मिन् पात्रे सहैव भोजनं कुर्वः”। बकः कलशात् चञ्चवा क्षीरोदनं खादति । परन्तु शृगालस्य मुखं कलशे न प्रविशति। अतः बकः सर्वं क्षीरोदनं खादति । शृगालः च केवलम् ईर्ष्यया पश्यति ।
हिंदी में – शाम को जब लोमड़ी बगुला के घर भोजन के लिए जाती है तो बकरी उसे सुराही में दूध रखती है और लोमड़ी से कहती है, “मित्र! चलो इस बर्तन में एक साथ खाते हैं। ” बगुला घड़े से दूध को चोंच से पीती है। लेकिन लोमड़ी का मुंह सुराही में नहीं जाता है। इसलिए बगुला सारा दूध पी जाती है और लोमड़ी केवल उसे ईर्ष्या से देखती है।
संस्कृत में – शृगालः बकं प्रति यादृशं व्यवहारम् अकरोत् बकः अपि शृगालं प्रति तादृशं व्यवहारं कृत्वा प्रतिकारम् अकरोत्। उक्तमपि
हिंदी में – बगुला ने लोमड़ी के साथ वैसा ही व्यवहार किया जैसा लोमड़ी ने बगुला के साथ किया था। यहां तक कि जैसा कहा गया है
संस्कृत में – ” आत्मदुर्व्यवहारस्य फलं भवति दुःखदम्। तस्मात् सद्व्यवहर्तव्यं मानवेन सुखैषिणा ।। ”
हिंदी में – “आत्म-दुर्व्यवहार के परिणाम दुखदायी होते हैं। इसलिए सुख की इच्छा रखने वाले व्यक्ति को अच्छा व्यवहार करना चाहिए।
|
संकलनात्मकं मूल्याङ्कनम् |
Dev vani sanskrit class 7 chapter 3 | बकस्य प्रतिकारः अभ्यासः
२. मञ्जूषातः उचितम् अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत –
| अपि कदा अद्य प्रातः सर्वदा अधुना |
प्रश्न
(क) …………………….. भ्रमणं, स्वास्थाय भवति।
उत्तर – प्रातः भ्रमणं स्वास्थ्याय भवति ।
प्रश्न (ख) ……………………… सत्यं वद ।
उत्तर – सर्वदा सत्यं वद।
प्रश्न (ग) त्वं …………………….. मातुलगृहं गमिष्यसि।
उत्तर – त्वं कदा मातुलगृहं गमिष्यसि ?
प्रश्न (घ) दिनेशः विद्यालयं गच्छति अहम् …………………. तेन सह गच्छामि।
उत्तर – दिनेशः विद्यालयं गच्छति, अहम् अपि तेन सह गच्छामि।
प्रश्न (ङ) ………………………. विज्ञानस्य युगः अस्ति।
उत्तर – अधुना विज्ञानस्य युगः अस्ति।
प्रश्न (च) ……………………….. रविवासरः अस्ति ।
उत्तर – अद्य रविवासरः अस्ति।
३. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरं लिखत
प्रश्न (क) शृगालस्य मित्रं क: आसीत्।
उत्तर – शृगालस्य मित्रं बकः आसीत्।
प्रश्न (ख) स्थालीतः क: भोजनं न अखादत् ?
उत्तर – स्थालीतः बकः भोजनं न अखादत् ।
प्रश्न (ग) बकः शृगालाय भोजने किम् अयच्छत्।
उत्तर – बकः शृगालाय भोजने संकीर्णमुखे कलशे क्षीरोदनम् अयच्छत् ।
प्रश्न (घ) शृगालस्य स्वभावः कीदृशः भवति।
उत्तर – शृगालस्य स्वभावः कुटिलस्वभावः भवति ।
Dev vani sanskrit class 7 chapter 3 | बकस्य प्रतिकारः
४. पाठात् पदानि चित्वा अधोलिखितानां विलोमपदानि लिखत
प्रश्न उत्तर –
यथा – शत्रुः मित्रम्
सुखदम् …………………………
दुर्व्यवहार …………………………
शत्रुता …………………………
सायम् ………………………..
अप्रसन्नः …………………………
असमर्थः …………………………
प्रश्न उत्तर –
यथा – शत्रुः मित्रम्
सुखदम् दुखदम्
दुर्व्यवहार सद्व्यवहारः
शत्रुता शत्रुता
सायम् प्रातः
अप्रसन्नः प्रसन्नः
असमर्थः समर्थः
| रचनात्मकं मूल्याङ्कनम् |
Dev vani sanskrit class 7 chapter 3 | बकस्य प्रतिकारः तत्सम शब्दान् लिखत –
यथा – सियार शृगालः
कौवा ……………….
मक्खी ………………
बन्दर …………………
बगुला …………………
चोंच ..………………
नाक ………………..
यथा – सियार शृगालः
कौवा काकः
मक्खी मक्षिकाः
बन्दर वानरः
बगुला बकः
चोंच चञ्चुः
नाक नासिकाः
६.मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा कथां पूरयत
| मनोरथैः पिपासितः उपायम् स्वल्पम् उपरि पाषाणस्य कार्याणि कुत्रापि सन्तुष्टः पातुम् इतस्ततः घटम् |
उत्तराणि –
एकदा एकः काकः ..पिपासितः.. आसीत् । सः जलं पातुम् ..इतस्ततः.. अभ्रमत् । परं ..कुत्रापि.. जलं न प्राप्नोत । अन्ते सः एकं ..घटम् ..अपश्यत् । घटे …स्वल्पम् .. जलम् आसीत् । अतः सः जलम् ..पातुम्.. असमर्थः अभवत् । सः एकम् ..उपायम्.. अचिन्तयत् । सः ..पाषाणस्य.. खण्डानि घटे अक्षिपत् । एवं क्रमेण घटस्य जलम् उपरि आगच्छत् । काकः जलं पीत्वा ..संतुष्टः.. अभवत्। परिश्रमेण एव ..कार्याणि.. सिध्यन्ति न तु ..मनोरथैः.. ।
devvani sanskrit class 7th chapter 3 pdf download बकस्य प्रतिकारः
Devvani sanskrit class 7th chapter 1 solutions प्रथमः पाठः ⇒ मर्यादापुरुषोत्तमः श्रीरामः
Devvani sanskrit class 7th chapter 2 solutions द्वितीयः पाठः ⇒ चतुरः वानरः