Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 7 | नीतिश्लोकाः
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 6 | नीतिश्लोकाः
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 6 | नीतिश्लोकाः नहीं पढने के नुक्सान बहुत सारे है
bihar board class 10th sanskrit solutions path 6 nitisaloka
sanskrit solution bihar chapter 6 nitisaloka questions and answer
bseb sanskrit chapter 6 questions answer nitisaloka नीतिश्लोकाः
नीतिश्लोकाः
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 7 श्लोकों का अर्थ हिन्दी में
अयं पाठः सुप्रसिद्धस्य ग्रन्थस्य महाभारतस्य उद्योगपर्वणः अंशविशेष (अध्यायाः 33-40) रूपायाः विदुरनीतेः संकलितः ।
हिन्दी— यह पाठ सुप्रसिद्ध ग्रन्थ महाभारत का उद्योग पर्व का विशेष अंश अध्याय 33-40 के रूप में उल्लिखित विदुर-नीति से संग्रहित है ।
यस्य कृत्यं न विघ्नन्ति शीतमुष्णं भयं रतिः ।
समृद्धिरसमृद्धिर्वा स वै पण्डित उच्यते ॥
हिन्दी– जिसके कार्य में शीत, ऊष्ण, भय और डर तथा सुख-दुख बाधा नहीं करते वही व्यक्ति पण्डित है।
तत्त्वज्ञः सर्वभूतानां योगज्ञः सर्वकर्मणाम् ।
उपायज्ञो मनुष्याणां नरः पण्डित उच्यते ॥
हिन्दी– सभी प्राणी के रहस्यों को जाननेवाले, सभी कार्यों को जाननेवाले तथा सभी उपाय को जाननेवाले मनुष्य को लोग पण्डित कहते हैं ।
अनाहूतः प्रविशति अपृष्टो बहुभाषते ।
अविश्वस्ते विश्वसिति मूढचेता नराधमः ॥
हिन्दी – मूढ़ और निकृष्ट मनुष्य बिना बुलाये ही आ जाते हैं, बिना पूछे बहुत बोलते हैं और अविश्वासियों पर विश्वास करते हैं ।
एको धर्मः परं श्रेयः क्षमैका शान्तिरुत्तमा ।
विद्यैका परमा तृप्तिः अहिंसैका सुखावहा ॥
हिन्दी – एक ही धर्म सब श्रेयों को देनेवाला श्रेष्ठतम धर्म है। शान्ति का सर्वोत्कृष्ट रूप क्षमा है। विद्या से परमतृप्ति की प्राप्ति होती है और अहिंसा सभी प्रकार का सुख देनेवाली है।
त्रिविधं नरकस्येदं द्वार कामः |
क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत् त्रयं त्यजेत् ॥
हिन्दी– अपने को नाश की ओर ले जाने का काम, क्रोध और लोभ नर्क के ये तीनों द्वार हैं । अतः, अपने को नर्क से बचने के लिए इन तीनों का छोड़ देना चाहिए ।
षड् दोषाः पुरुषेणेह हातव्या भूतिमिच्छता ।
निद्रा तन्द्रा भयं क्रोध आलस्यं दीर्घसूत्रता ॥
हिन्दी – ऐश्वर्य या विकास चाहने वाले पुरूष को इन निद्रा, तंद्रा, भय, क्रोध, आलस्य और दीर्घसूत्रना (किसी काम को देर तक करते रहना) छः दोषों को छोड़ देना चाहिए ।
सत्येन रक्ष्यते धर्मो विद्या योगेन रक्ष्यते ।
मृजया रक्ष्यते रूपं कुलं वृत्तेन रक्ष्यते ॥
हिन्दी – सत्य से धर्म की रक्षा होती है, विद्या से कौशल की रक्षा होती है,
शृंगार और प्रसाधनों से रूप की रक्षा होती है तथा आचार से कुल की रक्षा होती है।
सुलभाः पुरुषा राजन् सततं प्रियवादिनः ।
अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः ॥
हिन्दी – हे राजन् ! सर्वदा सभी स्थितियों में प्रिय बोलनेवाला और सुननेवाला व्यक्ति दुर्लभ हैं, क्योंकि हित की बातें प्रिय नहीं होतीं ।
पूजनीया महाभागाः पुण्याश्च गृहदीप्तयः ।
स्त्रियः श्रियो गृहस्योक्तास्तस्माद्रक्ष्या विशेषतः ॥
हिन्दी – घर का ऐश्वर्य, घर का प्रकाश (यश) और घर की पूजनीया स्त्रियाँ, ये सभी पूज्य होते हैं । अतः, इनकी विशेष रूप से रक्षा करनी चाहिए ।
अकीर्ति विनयो हन्ति हन्त्यनर्थं पराक्रमः ।
हन्ति नित्यं क्षमा क्रोधमाचारो हन्त्यलक्षणम् ॥
हिन्दी –अकीर्ति अर्थात् अपयश विनय को नाश करती है, अनर्थ पराक्रम को नाश करता है । क्षमा क्रोध को नाश करता है और अलक्षण, अर्थात् कुलक्षण आचार को नाश करता है।
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 7 अभ्यास मौखिकः प्रश्न
- एकपदेन उत्तरं वदत
प्रश्न
(क) विदुरः कः आसीत् ?
उत्तरम् – धृतराष्ट्रस्य मंत्रिप्रवरः
प्रश्न
(ख) मूढचेता नराधमः कस्मिन् विश्वसिति ?
उत्तरम् – अविश्वस
प्रश्न
(ग) उत्तमा शान्तिः का ?
उत्तरम् – क्षमा ।
प्रश्न
(घ) का परमा तृप्तिः ?
उत्तरम् – विद्या ।
प्रश्न
(ङ) नरकस्य कियद् द्वारं परिगणितम् ?
उत्तरम् – त्रिविधम् ।
प्रश्न
(च) विद्या केन रक्ष्यते ?
उत्तरम् – योगेन ।
प्रश्न
(छ) विनयः कं हन्ति ?
उत्तरम् – अकीर्तिम्
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 7 boardsolutions.in नीतिश्लोकाः
-
श्लोकांशं योजयित्वा वदत
प्रश्न
(क) त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं……….।
कामक्रोधस्तया………. त्रयं त्यजेत् । ।
उत्तर – त्रिविधं नरकस्येदं द्वार कामः |
क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत् त्रयं त्यजेत् ॥
प्रश्न
(ख) सत्येन रक्ष्यते धर्मो …………. ।
…………….. कुलं वृत्तेन रक्ष्यते ।।
उत्तर – सत्येन रक्ष्यते धर्मो विद्या योगेन रक्ष्यते ।
मृजया रक्ष्यते रूपं कुलं वृत्तेन रक्ष्यते ॥
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 7
एकपदेन उत्तराणि लिखत। नीतिश्लोकाः
प्रश्न
(क) केषां तत्त्वज्ञः पण्डितः उच्यते ?
उत्तर – उपायज्ञमनुष्याणाम्
प्रश्न
(ख) अनाहूतः कः प्रविशति ?
उत्तर – नराधमः
प्रश्न
(ग) धर्मः केन रक्ष्यते ?
उत्तर – सत्येन
प्रश्न
(घ) क्षमा कं हन्ति ?
उत्तर – क्रोधम्
प्रश्न
(ङ) सुखावहा का ?
उत्तर – अहिंसैका
प्रश्न
(च) नरकस्य त्रिविधं द्वारं कस्य नाशनम् ?
उत्तर – आत्मनः
प्रश्न
(छ) केन षड् दोषाः हातव्याः ?
उत्तर – मूतिमिच्छता
Bihar board class 10 sanskrit solutions chapter 7 नीतिश्लोकाः
-
उदाहरणमनुसृत्य क्तिन् प्रत्यय – योगेन शब्द निर्माणं करणीयम्-
उदाहरणम् – भू + क्तिन् = भूति :
प्रश्नाः
(क) गम् + क्तिन्
शम् + क्तिन्
रम् + क्तिन्
नी+ क्तिन् etc…..
उत्तरम् –
गम् + क्तिन् = गतिः
शम् – क्तिन = शक्तिः
तृप् + क्तिन् = तृप्तिः
रम् + क्तिन् = रतिः
सम् + ऋध् + क्तिन् = समृद्धिः
वृध् – क्तिन् = वृद्धिः
नी- क्तिन् = नीतिः
हन् – क्तिन् = हन्तिः
कृ + क्तिन् = कृतिः
class 10 sanskrit solutions chapter 7 नीतिश्लोकाः
- उदाहरणानुसारं वाच्य परिवर्तनं कुरुत –
उदाहरणम् –
(क) कर्तृवाच्ये – विनयः अकीर्ति हन्ति ।
कर्मवाच्ये- विनयेन अकीर्तिः हन्यते ।
(ख) कर्मवाच्ये- धर्मः सत्येन रक्ष्यते ।
कर्तृवाच्ये – सत्यं धर्म रक्षति ।
प्रश्नाः
(क) पराक्रमः अनर्थ हन्ति ।
उत्तर – पराक्रमेण अनर्थ हन्यते ।
प्रश्न
(ख) क्षमया क्रोधः हन्यते ।
उत्तर – क्षमा क्रोध हन्ति ।
प्रश्न
(ग) योगः विद्या रक्षति ।
उत्तर – योगेन विद्या रक्ष्यते ।
प्रश्न
(घ) मजया रूयं रक्ष्यते ।
उत्तर – रूपं मृजा रक्षति ।
प्रश्न
(ङ) आचारेण अलक्षण : हन्यते ।
उत्तर – आचार : अलक्षणं हन्ति ।
प्रश्न
(च) मया ग्रन्थः पठ्यते ।
उत्तर – अहं ग्रन्थ पठामि ।
प्रश्न
(छ) वयं वेदं पठामः ।
उत्तर – अस्मामिः वेदं पठ्यन्ते ।
class 10 sanskrit solutions chapter 6 नीतिश्लोकाः
-
पूर्णवाक्येन उत्तरं लिखत-
प्रश्न (क) पुरुषेण के षड् दोषाः हातव्याः ?
उत्तर—निद्रा, तन्द्रा, भय, क्रोधः आलस्यञ्च दीर्घसूत्रता षड् दाषा पुरुषेण हातव्या ।
प्रश्न (ख) पण्डितः कः उच्यते ?
उत्तर-यस्य कृत्यं न विघ्नन्ति शीतमुष्णं भयं रतिः समृद्धिरसमृद्धिर्वा स वै पंडित उच्यते ।
प्रश्न (ग) एक एव धर्मः किं कथ्यते ?
उत्तर—क्षमा एक एव धर्मः कथ्यते ।
प्रश्न (घ) नरकस्य कानि त्रीणि, द्वाराणि सन्ति ?
उत्तर-काम, क्रोध तथा लोभः नरकस्य नखस्य त्रीणि द्वाराणि सन्ति ।
प्रश्न
(ङ) कस्य कस्य च वक्ता श्रोता च दुर्लभः ?
उत्तर—अप्रियस्य तु पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः ।
प्रश्न
(च) स्त्रियः गृहस्य काः उक्ताः सन्ति ?
उत्तर- स्त्रियः गृहस्य श्रियो उक्ता सन्ति ।
प्रश्न
(छ) कुलं केन रक्ष्यते ?
उत्तर—कुलं वृत्तेन रक्ष्यते ।
class 10 sanskrit solutions chapter 7 नीतिश्लोकाः
-
निम्नाङ्कितपदैः एकैकं वाक्यं रचयत-
(क) उच्यते, ( ख ) त्यजेत्, (ग) बहुभाषते, (घ) विश्वसिति, (ङ) वर्तते, (च) विघ्नन्ति, (छ) रक्ष्या ।
उत्तरम् –
(क) उच्यते – सः पण्डित : उच्यते ।
(ख) त्यजेत् – लोभं त्यजेत् ।
(ग) बहुभाषते – रामः कथं बहुभाषते ?
(घ) विश्वसिति – सः सदा अविश्वस्ते विश्वसिति ।
(ङ) वर्तते – तत्र एका नदी वर्तते ।
(च) विघ्नन्ति – यस्य कृत्यं शीतं, उष्णं, भयं न विघ्नन्ति सः पण्डितः उच्यते ।
(छ) रक्ष्या – गृहलक्ष्मी विशेषरूपेण रक्ष्या भवति ।
bihar board class 10th sanskrit chapter 7 solutions PDF Download
Bihar board class 10th sanskrit chapter 3 solutions
Bihar board class 10th sanskrit chapter 6 solutions
bihar board class 10th sanskrit chapter 5 solutions PDF Download
bihar board class 10th sanskrit chapter 2 solutions
bihar board class 10th sanskrit chapter 1 solutions
bihar board class 10th maths solutions
bihar board class 10th Science solutions
bihar board class 10th social science solutions