bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions | भारतीयसंस्कारा
bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions | भारतीयसंस्कारा
sanskrit class 10 chapter 6 solutions bhartiye sanskara all questions and answer solutions
भारतीयसंस्काराः
- भारतीयसंस्कृतेः अन्यतमं वैशिष्ट्यं विद्यते यत् जीवने इह समये समये संस्कारा अनुष्ठिता भवन्ति । अद्य संस्कारशब्दः सीमितो व्यङ्ग्यरूपः प्रयुज्यते किन्तु संस्कृतेरुपकरणमिदं भारतस्य व्यक्तित्वं रचयति ।
हिन्दी – भारतीय संस्कृति का अत्यन्त वैशिष्ट्य है कि जीवन में समय-समय पर संस्कार मनाये जाते हैं । आज संस्कार शब्द व्यंग्य रूप में प्रयुक्त होता है, किन्तु कृति का यह उपकरण ही भारत के व्यक्तित्व का निर्माण करता है।
- भारतीयजीवने प्राचीनकालतः संस्काराः महत्त्वमधारयन् । प्राचीनसंस्कृतेरभिज्ञानं संस्कारेभ्यो जायते ।
हिन्दी– संस्कार प्राचीनकाल से ही भारतीय जीवन में महत्त्व रखते हैं । प्राचीन स्कृति को जानने के लिए संस्कार किये जाते हैं।
- संस्काराः प्रायेण पञ्चविधाः सन्ति-जन्मपूर्वास्त्रयः, शैशवाः षट्, शैक्षणिकाः पञ्च, गृहस्थसंस्कारः विवाहरूपः एकः, मरणोत्तरसंस्कारश्चैकः । एवं षोडश संस्काराः भवन्ति ।
हिन्दी – संस्कार प्राय: पाँच प्रकार के होते हैं। जन्म के पूर्व तीन, वाल्यावस्था में छ:, शिक्षा- संबंधी पाँच, गृहस्थ संस्कार विवाह रूप में एक और मरण के बाद एक । इस प्रकार सोलह संस्कार होते हैं
- शिक्षासंस्कारेषु अक्षरारम्भः, उपनयनम्, वेदारम्भः, केशान्तः समावर्त्तनञ्चात संस्काराः प्रकल्पिताः । अक्षरारम्भ अक्षरलेखनम् अङ्कलेखनं च शिशुः प्रारभते ।
हिन्दी – शिक्षा संस्कारों में अक्षरारम्भ, उपनयन, वेदारम्भ, केशान्त और समावर्तन संस्कारों की परिकल्पना की गई है। अक्षरारम्भ में शिशु अक्षर-लेखन और अंक-लेखन प्रारम्भ करते हैं।
- विवाहसंस्कारपूर्वकमेव मनुष्यः वस्तुतो गृहस्थजीवनं प्रविशति । विवाहः पवित्रसंस्कारः मतः यत्र नानाविधानि कर्मकाण्डानि भवन्ति ।
हिन्दी – विवाह संस्कार के द्वारा ही मनुष्य वस्तुतः गृहस्थ जीवन में प्रवेश करता था। विवाह एक पवित्र संस्कार हैं जिसमें विभिन्न प्रकार के कर्मकाण्ड होते हैं ।
bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions अभ्यासः मौखिकः प्रश्न
1. एकपदेन बदत
प्रश्न –
(क) संस्काराः कति सन्ति ?
उत्तरम् – षोडश :
प्रश्न –
( ख ) जन्मत : पूर्व कति संस्काराः भवन्ति ?
उत्तरम् – त्रयः
प्रश्न
(ग) शैशवे कति संस्काराः भवन्ति ?
उत्तरम् – पटू
प्रश्न
(घ) अक्षरारम्भः कीदृशः संस्कारः ?
उत्तरम् – शिक्षा
प्रश्न
(ङ)गृहस्थजीवनस्य एकः संस्कारः कः ?
उत्तरम् – समावर्तन
-
bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions एकपदेन उत्तराणि लिखत | ek paad me uttar de
प्रश्न
(क) भारतीयसंस्कृतेः परिचयः केभ्यः जायते ?
उत्तरम् – संस्कारोभ्योः
प्रश्न
(ख) शैक्षणिकाः संस्काराः कति सन्ति ?
उत्तरम् – पञ्च
प्रश्न
(ग) ‘सप्तपदी’ क्रिया कस्मिन् संस्कारे विधीयते ?
उत्तरम् – विवाहे
प्रश्न
(घ) भारतीयदर्शनस्य महत्त्वपूर्णम् उपादानं किम् ?
उत्तरम् – संस्कारः
प्रश्न
(ङ) सीमन्तोन्नयनं केषु संस्कारेषु गण्यते ?
उत्तरम् – जन्म-पूर्व संस्कारेषु
प्रश्न
(च) अन्नप्राशनम् केषु संस्कारेषु गण्यते ?
उत्तरम् – शैशव संस्कारेषु
प्रश्न
(छ) गुरुगृहे शिष्यः कान् पालयन् अध्ययनं करोति ?
उत्तरम् – शिक्षानियमान्
bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions
3.अधोलिखितम् उदाहरणं ध्यानेन पठत । ततः प्रदत्तपदैः ……………. कृत्वा …………करोति / कुर्वन्ति प्रयोगपूर्वकं च एकैकं वाक्यं रचयत ।
उदाहरणम्- ( क ) बालकः स्नानं कृत्वा अध्ययन करोति ।
(ख) जनाः भोजनं कृत्वा शयनं कुर्वन्ति ।
प्रश्न
(क) अग्निस्थापनम्
उत्तरम् – अग्निस्थापनम् – रामः स्नानं कृत्वा अग्निस्थापनं करोति ।
प्रश्न
(ख) अक्षरलेखनम्
उत्तरम् – अक्षरलेखनम् – बालकः अक्षरारभ्यं कृत्वा अक्षरलेखनम् करोति ।
प्रश्न
(ग) पाणिग्रहणम्
उत्तरम् – पाणिग्रहणम् – वर: अग्निस्थापनं कृत्वा पाणिग्रहणम् करोति ।
प्रश्न
(घ)निरीक्षणम्
उत्तरम् – निरीक्षणम् – वरः कन्या निरीक्षणम् कृत्वा अग्निस्थापनं करोति ।
प्रश्न
(ङ) गौदानम्
उत्तरम् – गोदानम् – रामः पूजां कृत्वा गोदानं करोति ।
प्रश्न
(च ) उपनयनम्
उत्तरम् – उपनयनम् – बालक: अक्षरारम्भ कृत्वा उपनयनं करोति ।
प्रश्न
(छ) वाग्दानम्
उत्तरम् – वाग्दानम् – सः सम्यक् विचारं कृत्वा वाग्दानं करोति ।
bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions
अधोलिखित स्तम्भये प्रदत्तपदानां समुचित विलोमपदैः सह मेलनं कृत्वा लिखत ।
प्रश्न
- अधोलिखित स्तम्भये प्रदत्तपदानां समुचितविलोमपदैः सह मेलनं कृत्वा लिखत ।
प्रश्न
स्तम्भः (क) स्तम्भः (ख)
(अ) प्रयोजनम् (क) अप्रसन्नता
(आ) प्रसन्नता (ख) निष्प्रयोजनम्
(इ) संस्काराः (ग) आनयनम्
(ई) अपनयनम् (घ) विस्मर्यते
(उ) स्मर्यते (ङ) कुसंस्काराः
(ऊ) वरिष्ठानाम् (च) गुणापनयनम्
(ऋ) गुणाधानम् (छ) कनिष्ठानाम्
उत्तरम् –
स्तम्भः (क) स्तम्भः (ख)
(अ) प्रयोजनम् (ख) निष्प्रयोजनम्
(आ) प्रसन्नता (क) अप्रसन्नता
(इ) संस्काराः (ङ) कुसंस्काराः
(ई) अपनयनम् (ग) आनयनम्
(उ) स्मर्यते (घ) विस्मर्यते
(ऊ) वरिष्ठानाम् (छ) कनिष्ठानाम्
(ऋ) गुणाधानम् (च) गुणापनयनम्
bihar board class 10 sanskrit Chapter 6 solutions | भारतीयसंस्कारा
-
निम्नाङ्कित्तप्रकृतिप्रत्ययानां योगं कृत्वा पदानि प्रदर्शयत ।
प्रश्न
(क) परि + मृज् + णिच् + ल्युट्
उत्तर – परि + मृज् + णिच् + ल्युट् = परिमार्जनम् |
प्रश्न
(ख) शिशु + अण
उत्तर – शिशु + अण् = शैशवम्
प्रश्न
(ग) प्र + अश् + ल्युट्
उत्तर – प्र + अश् + ल्युट = प्रश्नम्
प्रश्न
(घ) लिख + ल्युट्
उत्तर – लिख + ल्युट् = लेखनम्
Bihar board class 10th sanskrit chapter 3 solutions
bihar board class 10th sanskrit chapter 6 solutions PDF Download
bihar board class 10th sanskrit chapter 2 solutions
bihar board class 10th sanskrit chapter 1 solutions
bihar board class 10th maths solutions
bihar board class 10th Science solutions
bihar board class 10th social science solutions